Imágenes de páginas
PDF
EPUB

divina Belvacensis episcopus, et frater JOHANNES MAGISTRI (1), ordinis Fratrum Prædicatorum, a magnæ religionis atque circumspectionis viro, magistro Johanne Graverent (2), in sacra pagina professore eximio ejusdem ordinis, Inquisitore fidei et hereticæ pravitatis in toto regno Franciæ, auctoritate apostolica deputato, in dioecesi Rothomagensi, et specialiter quoad præsentem processum per eumdem dominum Inquisitorem, deputatus et commissus, salutem in auctore et consummatore fidei, Domino nostro Jhesu Christo. Placuit supernæ providentiæ, mulierem quamdam, Johannam nomine, que vulgo Puella nuncupatur,

tée par les publications récentes de sir Harris Nicolas (Proceedings and ordinances of the privy Council of England. London, 1835). On lit au tome IV de ce recueil, p. 10, une délibération du 15 décembre 1429, conçue en ces termes: Item concordatum est quod fiant litteræ sub privato sigillo directæ domino summo pontifici pro translatione domini Petri Cauchon, episcopi Belvacensis, ad ecclesiam metropoliticam Rothomagensem, cui nuper præerat dominus cardinalis tituli Sancti Laurentii in Lucina, nunc de eadem ecclesia Rothomagensi ad ecclesiam Bisuntinensem, per sedem apostolicam translatus. Malgré cette puissante recommandation, le prélat favori n'arriva pas au siége qu'il convoitait. On l'en dédommagea en 1432 par l'évêché de Lisieux qu'il garda jusqu'à sa mort, arrivée subitement le 18 octobre 1442, pendant qu'on lui faisait sa toilette.

(1) Jean Lemaître, bachelier en théologie, prieur du couvent des Dominicains de Saint-Jacques de Rouen, nommé vice-inquisiteur dans son diocèse par commission du 21 août 1424. Ce personnage n'est connu que par le rôle qu'il a joué dans le procès. Il a siégé comme juge, seulement à partir du 13 mars, et sur un ordre formel du vice-gérant de l'Inquisition. Il a disparu depuis sans qu'on ait pu savoir ce qu'il était devenu.

(2) Jean Graverent, dominicain, professeur de théologie. Il avait succédé dans l'office de grand-inquisiteur de France, à un certain Jacques de Suzay, qu'on trouve nommé à l'année 1422, dans l'Histoire de l'Université de Paris (DUBOULAI, t. V, p. 323). Le lieu ordinaire de sa résidence était Paris. Absent de cette ville au moment du procès, il y était de retour quelques semaines après le supplice de la Pucelle, car il prêcha contre sa mémoire dans l'église de Saint-Martin-des-Champs, le 4 juillet 1431. (Journal d'un Bourgeois de Paris.) Il n'est plus question de lui dans le procès de révision.

intra terminos ac limites dioecesis et jurisdictionis nostræ, episcopi prædicti, per inclitos militares viros capi et deprehendi. Fama vero jam multis in locis percrebuerat mulierem ipsam illius honestatis que muliebrem sexum decet, prorsus immemorem, abruptis verecundiæ frenis, totius foeminei pudoris oblitam, deformes habitus virili sexui congruos, mira et monstruosa deformitate gerere; atque insuper, sua præsumptio in hoc usque evasisse ferebatur, ut præter et contra fidem catholicam, in læsionem articulorum ejusdem orthodoxæ fidei, plurima peragere, dicere et disseminare auderet. Quibus in rebus, tum in nostra præfata dioecesi, tum in cæteris plerisque locis regni hujus, non mediocriter deliquisse dicebatur. Quæ dum almæ Universitati studii Parisiensis et fratri Martino Billormi (1), vicario generali præfati domini Inquisitoris hereticæ pravitatis, innotuissent, continuo illustrissimum principem dominum Burgundiæ ducem (2), atque inclitum dominum Johannem de Luxemburgo (3), militem, quorum ditioni et potestati præfata mulier eo tempore subjiciebatur, instantius requisiverunt, adjecta summatione, sub poenis juris, per vicarium jam nominatum (4), ut mulierem ipsam,

(1) Martin Bellorme (?), dominicain, vice-gérant du grand-inquisiteur, personnage tout à fait inconnu. On verra par l'un des actes du procès qu'il était professeur de théologie, et qu'il résidait à Coutances lors du jugement.

(2) Philippe-le-Bon.

(3) Jean de Luxembourg, seigneur de Beaurevoir et de Choques, nevau du connétable Waleran de Luxembourg, capitaine de routiers, entre les mains duquel se trouvait la Pucelle, parce qu'elle avait été faite prisonnière par un homme de sa compagnie. Il fut depuis comte de Ligny et de Guise, et chevalier de la Toison d'or. On n'a jamais pu le détacher du parti anglais. Il est mort en 1441, refusant de reconnaître le traité d'Arras. (MONSTRELET, 1. II, ch. 252.)

(4) Ici se termine la première page du Ms. 5965 de la Bibliothèque

sicut præmittitur, diffamatam et de hæresi suspectam, nobis tanquam ordinario judici, redderent atque expedirent. Nos vero episcopus prædictus, prout pastorali nostro incumbit officio, desiderantes exaltationi ac promotioni fidei christianæ totis viribus intendere; super rebus tantopere divulgatis, inquisitionem debitam explere optavimus, et, veluti jus atque ratio suaderent, ad ea quæ nobis ulterius incumbere viderentur, cum maturo procedere consilio. Cujus rei gratia, præfatum principem antedictumque dominum Johannem etiam requisivimus, et sub poenis juris, ut nostræ jurisdictioni spirituali mulierem sæpe dictam remitterent judicandam; eosdemque nihilominus serenissimus et christianissimus princeps, dominus noster Francorum et Angliæ rex (1), ad eumdem finem requisivit. Tandem inclitissimus ipse dominus dux Burgundiæ et præfatus dominus Johannes de Luxemburgo, requisitionibus antedictis benigne acquiescentes et catholicis mentibus cupientes expleri quæ in fidei augmentum accommoda viderentur, mulierem ipsam eidem domino nostro regi ac ejus commissis reddiderunt et expediverunt. Deinceps vero regia provi

Royale. Au bas du feuillet est écrite l'attestation du greffier expéditionnaire. Voici en quels termes elle est conçue: Ego vero Guillermus Colles, alias Boscguillaume, presbyter Rothomagensis diœcesis, publicus auctoritate apostolica, et in venerabili curia archiepiscopali Rothomagensi, notarius, ac in hac materia cum aliis scriba juratus, affirmo collationem præsentis processus septies viginti et octodecim folia continentem, debite fuisse factam cum registro originali præsentis causæ. Idcirco singula folia manu propria signavi, et cum dictis notariis in fine subscripsi, hic me manu propria subscribens. BoscGUILLAUME. Cette attestation est rappelée au bas du recto de chaque feuillet par la formule : Affirmo ut supra BOSCGUILLAUME.

(1) Henri VI, roi mineur d'Angleterre et de France, sous la tutelle de ses oncles les ducs de Glocester et de Bedford.

dentia, in favorem fidei orthodoxæ totis accensa desideriis, nobis episcopo prædicto hanc mulierem tradidit, ut de factis et dictis ejus ad plenum inquireremus, conformiter et secundum ecclesiasticas sanctiones ulterius processuri. Quibus sic peractis, egregium et celebre Capitulum ecclesiæ Rothomagensis, sede archiepiscopali vacante, administrationem omnimodæ jurisditionis spiritualis obtinens, rogavimus ut nobis territorium in hac urbe Rothomagensi, hujus processus deducendi gratia, commodarent; quod liberaliter et gratiose concesserunt. Sed priusquam adversus ipsam mulierem processum ulteriorem intentaremus, grandem et maturam deliberationem cum litteratis et peritis in jure divino et humano, quorum in hac civitate Rothomagensi, Dei gratia, copiosus numerus erat, recipere duximus.

IX. Januarii M. CCCC. XXX. Prima dies hujus processus.

Atque die martis, nona mensis januarii, anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo, secundum ritum et computationem Ecclesiæ Gallicanæ (1), indictione nona, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini Martini, divina Providentia papæ quinti, anno decimo quarto, in domo Consilii Regii prope castrum Rothomagense, nos episcopus prædictus, doctores et magistros fecimus convocari, videlicet dominos Ægidium (2) Sanctæ Trinitatis Fiscampnensis, in sacra pagina, Nicolaum de Geme

(1) C'est-à-dire suivant l'ancien style, dans lequel l'année commençait à Pâques. La date énoncée répond au 9 janvier 1431 du comput moderne.

(2) Gilles de Duremort, docteur en théologie, conseiller du roi d'Angleterre, abbé de Fécamp. Il mourut évêque de Coutances en 1444.

[ocr errors]

ticis (1), in jure canonico, monasteriorum abbates; Petrum (2), priorem de Longavilla, in theologia; Radulphum Rousselli (3), thesaurarium ecclesiæ Rothomagensis, utriusque juris doctores; Nicolaum de Venderes (4), archidiaconum de Augo, in canonico; Robertum Barberii (5), in utroque jure, licentiatos; -Nicolaum Coppequesne (6), bachalarium in theologia; et Nicolaum Loiselleur (7), magistrum in artibus. Itaque dum tanti tamque celebres viri, pariter loco

(1) Nicolas le Roux, docteur en droit canon, abbé de Jumiéges, mort à Rouen le 16 juillet 1431, six semaines après le supplice de la Pucelle.

(2) Pierre Miget ou Migiet (Migecii, de Migecio; RYMER, t. X, p. 160 : Petrum Migecii, alias dictum Glenessus), docteur en théologie, prieur du couvent de Longueville-Giffard, au pays de Caux, entendu comme témoin dans le procès de révision. Il fut dénoncé au cardinal de Winchester comme fauteur de la Pucelle, et contraint de se justifier.

(3) Raoul Roussel, de Vernon, docteur en droit civil et canon, trésorier de la cathédrale de Rouen, chargé des fonctions de rapporteur dans le procès. Il est devenu archevêque de Rouen en 1443, et a été d'un grand secours à Charles VII lors de la réduction de la Normandie. Mort le 31 décembre 1452.

(4) Nicole de Vendères, licencié en droit canon, chanoine de la cathédrale de Rouen, archidiacre d'Eu et chapelain de l'évêque de Beauvais. En 1423, il avait failli devenir archevêque de Rouen, grâce aux manœuvres d'un parti qu'il s'était formé dans le chapitre. Lors de la nouvelle vacance qui survint en 1429, plusieurs prétendaient que le siége lui appartenait de droit, sans qu'il fût besoin de recourir à une élection nouvelle. Telle était sa position lorsque commença le procès; mais, dès le 17 janvier, ses espérances furent déçues, le pape ayant transféré l'évêque de Chalon au siége de Rouen. (Gallia christiana, t. Xl, col. 87 et 88.) Il était mort lors de la révision.

(5) Robert Barbier, licencié en droit civil et canon, chanoine de la cathédrale

de Rouen.

(6) Nicole Coppequesne, bachelier en théologie, chanoine de la cathédrale de Rouen.

(7) Nicolas Loiselleur (alias Aucupis), maître ès-arts, bachelier en théologie, chanoine de la cathédrale de Rouen. Il se fit l'espion de l'évêque de Beauvais auprès de la Pucelle, dont il avait surpris la confiance en se présentant à elle comme un prisonnier du parti français. Le jour du supplice, il se repentit d'une si infâme trahison, mais ses remords trop hautement exprimés faillirent lui coûter la vie. Il s'enfuit à Bâle, où il mourut subitement.

« AnteriorContinuar »