quod hic sit corpus Christi? » Respondit dicta Johanna quod sic, et «< hic solus qui me potest liberare; peto quod mihi ministretur. » Et postea dictus frater dicebat eidem Johannæ : «Creditisne amplius in istis vocibus?» Respondit ipsa Johanna : « Credo in solum Deum, et nolo amplius fidem adhibere in ipsis vocibus, ex quo me sic deceperint. >>

Magister Thomas de Courcellis, magister in artibus et bachalarius formatus in theologia, ætatis xxx annorum vel circiter, testis productus, receptus, juratus et examinatus dicta die; dicit et deponit per suum juramentum, quod, die mercurii, in vigilia festi Eucharistiæ Christi, ipse loquens, exsistens in præsentia nostra episcopi prædicti, in camera in qua ipsa Johanna detinebatur, in castro Rothomagensi, audivit et intellexit ipse loquens quod nos, episcopus prædictus, diximus ipsi Johannæ, numquid voces suæ dixerant ei quod liberaretur. Et ipsa respondit quod ipsæ voces sibi dixerant quod ipsa liberaretur, et quod faceret bonum vultum. Addiditque dicta Johanna, prout eidem loquenti videtur, in sententia : « Ego bene video quod fui decepta. » Et tunc nos, episcopus prædictus, prout deponit dictus loquens, diximus eidem Johannæ quod ipsa bene poterat videre quod hujusmodi voces non erant boni spiritus, vel quod non veniebant a Deo; nam, si ita fuisset, nunquam dixissent falsum seu mentiti fuissent.

Magister Nicolaus Loiselleur, magister in artibus, canonicus ecclesiarum Rothomagensis et Carnotensis, ætatis XL annorum vel circa, testis productus, recep

tus, juratus et examinatus dicta die; dicit et deponit per suum juramentum, quod, die mercurii, in vigilia festi Eucharistiæ Domini, ultimo præteriti, ipse loquens qui, dicta die de mane, venerat cum venerabili viro magistro Petro Mauricii, sacræ theologiæ professore, ad carcerem in quo Johanna, vulgariter dicta la Pucelle, detinebatur causa exhortandi eam et monendi de salute sua; requisita ut diceret veritatem de illo angelo, quem dixerat in processu suo apportasse unam coronam multum pretiosam et de auro purissimo illi quem dicit regem suum, nec amplius veritatem celaret, attento quod non erat plus nisi de salute animæ suæ cogitandum : ipse loquens a dicta Johanna audivit dici quod ipsamet Johanna fuerat quæ nuntiaverat illi quem dicit regem suum, coronam de qua fit sermo, et quod ipsamet fuit angelus, nec fuerat alius angelus.

Et tunc fuit interrogata si illi, quem dicit suum regem, fuerat realiter tradita una corona. Respondit quod nihil aliud fuit, nisi promissio coronationis illius quem dicit regem suum, quam fecit eidem, promittendo scilicet quod ipse coronaretur.

Dicit insuper dictus loquens quod pluries, tam in præsentia præfati magistri Petri et duorum fratrum Prædicatorum, quam in nostri præsentia, episcopi præfati, et quam plurium etiam aliorum, audivit a dicta Johanna quod ipsa habuerat realiter revelationes et apparitiones spirituum; quodque in hujusmodi revelationibus decepta fuerat; et hoc tunc bene cognoscebat et videbat, cum per hujusmodi revelationes fuisset sibi promissa liberatio ejus a carceribus, cujus contrarium percipiebat; et si illi spiritus erant boni

vel mali, de hoc se referebat clericis ; sed illis spiritibus non amplius fidem adhibebat, nec adhiberet.

Item, dicit dictus loquens quod ipse exhortatus est eam quatenus ad tollendum errorem, quem seminaverat in populo, fateretur publice se fuisse illusam et se populum illusisse, hujusmodi revelationibus fidem præbuisse et exhortatam fuisse populum ad credendum talibus, super hoc veniam humiliter petendo. Quæ Johanna respondit quod istud libenter faceret, sed non sperabat tunc, cum opus esset hoc facere, hujus reminisci, videlicet cum esset in judicio publico; rogando confessorem suum quod istud reduceret sibi memoriæ, et cætera conferentia ad salutem suam. Et ex hoc et multis aliis indiciis, videtur dicto loquenti quod dicta Johanna erat sana mente, tunc exhibens magna signa contritionis et poenitentiæ de criminibus per eam perpetratris; quam audivit, tam in carcere, in præsentia quamplurium, quam in publico judicio, cum maxima cordis contritione, petere indulgentiam ab Anglicis et Burgundis, quia, ut fatebatur, fecerat eos interfici, fugari, et eos multipliciter damnificaverat.

II.

Sequitur tenor litterarum quas dominus noster Rex scripsit Imperatori,
Regibus, Ducibus et aliis principibus totius christianitatis.

Imperatoria vestra celsitudo, rex serenissime et frater noster præcarissime, zelantissimo affectu honorem catholicæ fidei et nominis Christi gloriam sedulo efflagitare comperta est; cujus inclita studia et strenui labores in tuitionem populi fidelis et malignantium hæreticorum oppugnationem assidue versantur; ingentique gaudio vestri exsultant animi, quotiens exal

tatio sacrosanctæ fidei et pestilentium errorum oppressio audiuntur in terris. Quæ res nos commovit ut recenter cujusdam erroneæ divinatricis, in regno nostro Francorum a paucis erectæ temporibus, justam pro suis demeritis punitionem vestræ serenitati perscriberemus. Assurexerat equidem mulier miræ præsumptionis, quam vulgus Puellam appellabat, adversus decentiam naturæ habitum sortita virilem, armis induta militaribus, quæ congressibus bellicis varias hominum strages diversaque proelia miscere ausa est. Illuc quoque evasit sua præsumptio ut se a Deo missam pro certaminibus proeliorum gerendis, et Michaelem, Gabrielem cæterorumque angelorum multitudinem copiosam, una cum sanctis virginibus Katharina et Margareta, sibi visibiliter apparuisse jactaret. Hæc per annum ferme integrum, latos populos seduxit ita ul, magna pars hominum a veritate auditum avertens, ad fabulas jam converteretur, quas de gestis superstitiosæ mulieris hujus fere per universum orbem rumor vulgaris efferebat. Tandem divina clementia, miserata plebis suæ quam in novas et admodum periculosas credulitates leviter nimium moveri prospiciebat, priusquam, si spiritus ille ex Deo haberetur, comprobatum, præfatam mulierculam in nostras manus nostramque ditionem perduxit. Quanquam vero nostram gentem plurimis affecisset jacturis, permultaque nostris regnis incommoda tulisset, et graves poenas illico ab eadem exposcere liceret, nequaquam tamen hoc pacto injuriam ulcisci fuit animus, aut sæculari judicio ipsam continuo tradere puniendam. Requisiti nempe sumus per ecclesiasticum præsulem in cujus diœcesi deprehensa fuerat, ut eam jurisdictioni Eccle

siæ redderemus judicandam, quoniam adversus fidem orthodoxam et christianam religionem, gravia et scandalosa crimina patrasse ferebatur. Nos quoque, velut christianum regem decet, auctoritatem ecclesiasticam filiali reverentes affectu, confestim antedictam mulierem judicio sanctæ matris Ecclesiæ et jurisdictioni præfati præsulis expedivimus. Qui profecto, cum grandi solemnitate et honoranda gravitate, ad Dei honorem et salutarem populi ædificationem, una cum vicario Inquisitoris hæreticæ pravitatis sibi adjuncto, processum celeberrimum in ea re deduxit. Postquam enim præfati judices mulierem hanc multis diebus interrogaverunt, confessiones et assertiones ipsius per doctores et magistros Universitatis Parisiensis et alios quamplures litteratissimos viros, examinari fecerunt; ex quorum deliberationibus compertum habuerunt eamdem mulierem esse superstitiosam, divinatricem, idolatram, dæmonum invocatricem, blasphemam in Deum, Sanctos et Sanctas, schismaticam et in fide Christi multipliciter errantem. Verum ut misera peccatrix a tantis tamque perniciosis criminibus purgaretur et anima ejus ab extremis sanaretur languoribus, frequenter caritativis exhortationibus, per dies multos admonita exstitit ut, cunctis abjectis erroribus, rectum callem veritatis introgrederetur, sibique de gravi corporis et animæ periculo præcaveret; sed spiritus superbiæ ita mentem ejus occupaverat ut sanis doctrinis salutiferisque consiliis ferreum cor ejus nullo pacto emolliretur; quin potius se cuncta, de mandato Dei et sanctarum virginum sibi visibiliter apparentium, peregisse assidue jactabat; quodque cæteris deterius erat, nullum judicem recognoscebat in terris; nulli se submit