3 DE PRINCIPIIS GEOGRAPHIE Urbs, locus eft amplior, mænibus feptus, ædificiis & domibus refertus, & pro, be cultus, olimque pro Roma tantum fumebatur. Civitas, olim diftinguebatur ab urbe, quod hæc pro loco, illa pro homini, bus fumeretur, nunc autem ferè ufurpatur ab Italis pro urbe, quæ Epifçopum habet, uti etiam & fæpe ab Hispanis, fed ab aliis perfæpe Civitas cunt urbe con funditur. Oppidum, vulgò pro minori urbe fumitur. Emporium, eft urbs vel oppidum amplum, ubi gentes ex multis partibus ne. gotiationis caufa confluunt. Colonia, fuit urbs in quam Romani cives fuos ad incolendum deducebant, Fanum, locus qui crevit ex Templi alicujus celebritate. Arx, abarcendis hoftibus dicta, locus eft munitus in monte, vel etiam in planitic Caftrum, eft locus munitus foffis, & vallo. Fluvius, yel Flumen, est aqua copiofior continuè fluens, & perennis, quæ ab aliquo fonte, vel lacu emanat. Lacus, locus eft profundus, cum aquis perpetuis ibidem natis, qui nullum habent exitum, nifi mediante aliquo fluvio, & hic lacus quidem quandoque rivos efficit, & fluvios. Menfuræ Geographię locorum, antiquitus erant Milliare, Stadium, & Parafanga. Milliare, five etiam Milliarium Romanum, dicitur à mille paffibus Geometricis, quod Romani locorum intervalla per millia paffuum dimenfi funt, & fingula millia passuum cum lapidibus notarentur, inde ipla milliaria lapides appellarunt, ut ad decimum lapidem, id eft ad decimum milliare, Stadium proprium erat Græcorum, qui fic fua intervalla per ftadia dimenfi funt, eratque paffuum Geometricorum 125. hinc octo ftadia conficiunt unum milliare Romanum, ideft mille paffus. Parafanga, menfura fuit Perfica, que 30. ftadia continebat, & ea ufi funt Perfæ in demetiendis intervallis, etiamnum Farfackh dictis à Perfis. Hodie verò menfuræ Geographicæ ad inveniendas locorum diftantias aliter fe habent, cum Galli, Hifpani, & Belga leucis utantur, Germani verò, Angli, Itali, Dani, Poloni, & Sveci milliaribus tantum. Gallica leuca, five Francica, eft 3000. paffuum, ficque ex his 25. minores gradum unum conficiunt, uti majores 20. in partibus Occitanie, & Aquitaniæ. Hifpanica leuca, eft fere 4000. paffuum, ficque ex his 17.cum dimidia gradum unum conficiunt. Belgica leuce, verfus Galliam à Gallicis non differunt, fed verfus Germaniam, & Provincias unitas milliaribus Germanicis fimiles fere funt. Germanica milliaria, dividuntur in majores, & in communes, ex his verò quindecim gradum unum conficiunt. Svecica, & Norvegica milliaria, Germanicis funt ampliores cum ex his decem milliaria gradum unum conficiant. Danica milliaria, Germanicis communibus funt fimilia, Italica milliaria, Romanis antiquis paulo amplioia funt, & nunc fexaginta ex his uno gradui refpondent. Anglica milliaria, Italicis fere fimilia funt, cum ex his sexaginta unum gradum conficiant. Scotica milliaria funt tantifper Anglicis majora, & ex his quinquaginta gradum conficiunt, Hibernica milliaria, Anglicis, & Scoticis majora funt, & ex his, quadraginta quinque uno gradui, refpondent. Polonica milliaria, Germanibus communibus funt pares. Hunga Hungarica milliaria Germanicis fere fimilia funt, & ex his 14. unus gradus flagitaṛ. Ruffica, five Mofchica milliaria, dicuntur patria lingua Voreft, & corum 80. uno gradui refpondent, Græci noftra state utuntur milliari Italico fimili, ut colligitur ex Leunclavio, Sed notandum, quod nulla gens æquis ubique utitur intervallorum menfuris mm milliaria alia dicuntur magna, alia communia, alia parya in qualibet regione, fic Gallis & Hifpanis leuce funt inequales. De clementis Geographiæ ex fphera petitis, nempe de Polis Arctico, & Antarcti co, de circulis fphere, de quinque Zonis, & de linea Equinoctiali, uti de Cli matibus, cum hæc magis ad fpheram fpectent, & de his fufius etiam fcripferint multi viri eruditi, uti nuper & doctiffime P. Philippus Brietius S. J. in parallelis Geographie, ideo fatis erit lectorem ad ipforum fcripta remittere. 2 Nunc autem agamus de Gradibus, uti etiam de longitudine, & latitudine. Terra omnis, five globus, in 360. partes, qui gradus vocantur, diftribuitur quemadmodum omnis circulus à Geometris in totidem partes fecatur, finguli autem gradus in 60. minuta, five fcrupulos fubdividuntur, qui conficiunt totidem millia paffuum Romanorum, feu milliaria Italica ficque facile invenietur, quæ eft circumferentia totius terrarum orbis, & ejus diametri Cæterum gradus, per quos terra defcribitur, alii funt longitudinis, alii latitudinis Latitudo, eft pars ab equatore, five linea Equinoctiali verfus utrumq; polum fpectans, feu loci, aur regionis ab Equatore verfus alterutrum polum receffum hinc poli elevatio, eadem eft quæ latitudo regionis; eft duplex, nempe feptentrionalis verfus polum Arcticum, & meridionalis verfus polum Antarcticum, funtq; partes five gradus fpatium illud derimentes, nonaginta numero, ab utraque parte Equatoris utrumque polum ubi nonagefimus terminatur. Longitudo, eft terræ fpatium ab Occidente in Orientem confideratum, quod in partes 360. diftribuitur. partes autem illæ dicuntur gradus longitudinis & Meridiani, qui gradus five Meridiani terminantur in polis, ideoque mediam tantum circuli partem efficiunt. Longitudinis autem initium, feu & melius primus meridianus, à variis variè ponitur. Alexander VI. Pontifex Maximus primum meridianum affignavit in mari, too. leucis à promontorio Viridi in occafum ; fed metam illam avaritia Hif panorum, & Lufitanorum refixit 2 ço. leucas magis ad occidentem, licet diploinate firmata effet; Gerardus Mercatus primum meridianum affignavit ad Infulas Flandricas, five Accipitrum; alii ad infulas promontorii Viridis; plures verò ad Infulam Tenerife in Canariis. Sed Franci primum meridianum affignant ad occidentalem partem infulæ Ferri in Canariis, idque ab anno 1634. jubente Ludovico XIII. Rege, cum peritiffimos in hac arte adhibuiflet Confultores, & hæc opinio melius concinit Ptolemaicæ, qui Infulas Fortunatas nunc Canarias uno gradu rcmovit à primo meridiano. Omne hoc, cui mundi Cœlique nomen indisum, unum eft, & uno ambitu fe cumctaque amplectitur, partibus differt, quæ regiones five Cardines mundi vocantur. Unde Sol oritur Oriens nuncupatur five Ortus, l'Orient vulgò, & le Levant; Qua demergitur, five Occidens, five Occafus, l'Occident, & le Couchant vulgò; qua decurrit Meridies, le Midy, & ab adverfa parte feptentrio, le Septentrion vulgò, his quatuor partibus aliæ interponuntur regiones. Inter Septentrionem, & Orien tem oriens Æftivus, qui & Ortus Solis æftivi dicitur, le Levant, & l'Orient d'Efte noftris, Inter Orientem ac Meridiem Oriens hibernus five Brumalis, qui & ortus Solis Hyberni, le Levant, & l'orient d'Hyver vugo, Inter feptentrionem & Occidentem Occidens æftivus five Occafus Solis æftivi, le Couchant d'Efte. Et inter oc. cidentem & meridiem occidens Hybernus five Brumalis, qui & occafus folis Hy berni le Couchant d'Hyver vulgò, Quatuor DE PRINCIPIIS GEOGRAPHIÆ Quatuor his precipuis Mundi regionibus five Cardinibus, quatuor principes af fignantur Venti, qui inde Cardinales vocantur: Latinis à feptentrione flans dici tur Aquilo, Græcis Boreas, Gallis, & in Oceano le Nord, Italis & in mari me diterraneo, la Tramontana; Ventus ab oriente fpirans, Subtolanus, & Solanus Latinis qui & Eurus etiam, dictus, Apeliotes Græcis, l'Eft Gallis, & in oceano il Levante Italis, & in mari mediterraneo: Qui à meridie flat, Latinis Auster Græcis Notus, le Sud Gallis & in oceano, & il mezo giorno Italis, & in mari mediterraneo: Qui verò ab occidente fpirat Latinis Favonius dictus, Græcis Zephirus, l'Oveft Gallis, & in oceano, & il Ponente Italis atque in mari mediterraneo: & fub his funt Venti Secundarii, Tertiarii, & Quadrantes, triginta duo numero, ex quibus oceanum five externum mare navigantes Europæi omnes Gallicis utuntur vocabulis, varie tamen ad fuam quique lingua detorquentes; horum nomina vide fuius in Hydrographia Georgii Fournerii, & in Parallelis Geographia Philippi Brietii: fed notandum quod Ventus il Garbino fit notus tantum in mari Adriatico, in aliis verò partibus maris mediterranei vocatur il Lebeccio ab omnibus, qui olim Africus dictus fuit. Terra omnis mari undique cingitur, Totum autem mare, feu quicquid aquarum univerfum orbem ambit, id uno nomine oceanus nuncupatur, qui poftea in varia maria, & finus varie diftribuitur, ac primum quatuor appellationes ex quatuor mundi regionibus recipit, in orbe antiquo, five noftra continenti, ab oriente Eous oceanus dicitur, five orientalis: ab occidente occiduus five occidentalis ; à meridie auftralis & meridionalis, à feptentrione Borealis & feptentrionalis; præter hæc diverfa à regionibus, quas irrigat, nomina recipit, & de his fufius fuis in locis. Cæterum cum ulteriores Mundi partes poftea detectæ fuerint, oceano recens detecto, recentia quedam impofita funt nomina in Orbe novo five in America: Mare enim inter Novam Hifpaniam, Americam meridionalem, Terras Auftrales, & Novam Guineam interfufum Noftrates mare Auftrinum vocant, five etiam Pacificum, à fluctuum placiditate; Et mare quod inter Novam Hifpaniam, & Americam meridionalem extenditur ufque ad fluvium Argenteum dicitur Mare Boreale, five Septentrionale; In noftra autem Continenti funt Sinus magni, five potius maria, de quibus pluribus in voce Mare. Orbis terrarum pro minima fui parte cognitus fuerat ab antiquis, cum ex co dignofcerent tantum Europam, Afie partem fere mediam ad Meridiem, & partem feptentrionalem Africæ five Libiæ. Prima orbis divifio, fuit inter filios Noemi, ex quibus Japheto ceffit Europa, & Afia minor; Chamo obvenit Africa cum Palæftina, & Arabia, & Semo conceffa fuit Afia, exceptis partibus fupradictis, nempe Afia minori, Palæftina, & Arabia; Eorum verò pofteri cognitum orbem fibi varie diviferunt, alii duas ejus conftituerunt partes, idque bifariam, quidam Afiam, & Europam, Africam fub hujus nomine comprehendentes, tamquam partem, alii itidem duas, à freto Gaditano ad Tanaim fluvium, hinc Septentrionalem, quæ Europa dicta, & Meridionalem, quæ Afia, fub qua Africam fimul intellexerunt. Quidam alii rurfus orbem in quatuor partes diftribuerunt, nempe in Europam, Afiam, Africam, & Ægyptum; fed poftea alii Ægyptum Afiæ tribuerunt, ftatuentes finum Arabicum terminum Afiam inter & Africam: ficque effecta fuit communis illa orbis divifio, & ab omnibus fere recepta, quæ mundum habitabilem five orbem terrarum diftinguebat in tres partes, Europam, Afiam, & Atricam; ex quibus Europa ad occidentem, & feptentrionem vergebat, per Tanaim & Carambycem fluvios ab Afia dirempta: Afia totam plagam orientalem obtinebat, in Boream Auftrumque late protenfa, Africæ fimul & Europe latitudinem prope exæquans: Africa denique Mediterraneo mari difcreta ab Europa, ab Afia Ifthmo Arabico, ut doctiores Nilo fluvio, ut plures credebant, divifa erat; ficque ferme orbis Terrarum in tres partes dividebatur ufque ad fæculum decimum quartum, quo tempore pri mum 4 mum circum navigari incepta Africa, qua Atlantico Oceano alluitur, orienfque petitus tub Joanne II. Portugalliæ Rex, & deinde Ethiopia ipfa patefacta etiam quá parte ab antiquis Geographis inaceffa putabatur. Sed in fine illius fæculi decimi quarti, anno nempe 1492. ex Europæis Chriftophorus Colonus, feu Columbus primum, mox Americus Vefpuccius, aliique no vas & peramplas detexere regiones, quorum veftigiis infiftentes fæliciter Hifpani Galli, Angli, & Belga, tantumdem terræ detexere feculo decimo quinto, quantum ab antiquis erat cognitum, & fuis coloniis ampliffimas regiones implevere : & ab hoc tempore orbis terrarum dividitur fæpe in orbem antiquum, five ab antiquis cognitum, cujus partes funt tres, uti antea, nempe Europa, Afia, & Africa: & in orbem Novum five recens detectum, in quo eft America, feu India occidentalis, quæ duplex eft, fcilicet America feptentrionalis, quæ & Mexicana, & America Meridionalis, five Peruana; ab aliis verò dividitur orbis in quatuor partes in Europam, Afiam, Africam, & Americam, quibus addi poffunt duæ aliæ partes, nen pe Terra Arctica, five Borealis Incognita, & Terra Antartica, five Auf ralis Incognita, quæ ampliffima eft, & vix tantum detecta in ejus ora littorali quibufdam in locis; Ex his patet Orbis terrarum partes effe quatuor cognitas dua que incognitas, fed de illis, aliifque ejus regionibus, & locis fatis erit Eruditum Lectorem ad noftram Geographiam remittere, ubi fusè de his omnibus fcripum, ordine litterarum cum hæc fint tantum quædam principia ad perfectam ejus notitiam valdè necessaria. VA TOLENTES EL D OMINICUS CONTARENO, DEI GRATIA DUX VENETIARUM &c. Univerfis, & fingulis Rectoribus, & Repræfentantibus Noftris quibufcunque nec non Magiftratibus hujus Urbis Noftræ Venetiarum, corumque Miniftris. præfentibus, & futuris, ad quos hæ noftræ pervenerint, & earum executio fpectat, vel fpectare poterit, fignificamus hodie in Conf. noftro Rogatorum captam fuiffe partem tenoris infrafcripti Videlicet. Che per autorità di quefto Confilio fia conceffo à Martio Cadorin, che altri che lui, ò chi haverà caufa da lui non poffi per il corfo d'anni Vinti proffimi, riftampar, o altrove riftampato vender, ò far vender in quefta Città e Stato, il Libro intitolato Lexicon Geographicum Philippi Ferrarii, tamanno 1670. in Parigi, fotto pena alli contrafattori, di perder le Opere, che foffero ritrovate; quali fiano di effo Cadorino, & di Ducati 300. appli cati un terzo all'accufator, un terzo al Magiftrato, ò Regimento, che farà l' effecutione, & l'altro terzo all'Arfenal Noftro. Quare auctoritate fupradicti Confilii mandamus vobis ut ita exequi debeatis, pato ò Data in Noftro Ducali Palatio die xxii. Dec. Ind. xii, M. DC. LXXIII. NOI REFORMATORI DELLO STUDIO DI PADOVA. H Avendo veduto per fede del P. Inquifitore di Padova, nel libro ftampato in Parigi l'anno 1670. intitolato Lexicon Geographicum Philippi Ferrarii, non effervi cosa alcuna contro la S. Fede Cattolica, e parimente per atteftato del Segretario Noftro, non esservi niente contro Prencipi, e buoni costumi, concedemo licenza à Mattio Cadorino di poterlo Stampare, osservando gl'ordini, &c. Data à 26. Giugno 1672. (Nicolò Sagredo K. Proc. Refor. Angelo Nicoloft Segr |