p. 371. Respondebat sicut fecisset unus optimus clericus. Déposition de J. Riquier, p. 373. Quod si aliqui de doctoribus fuissent ita interrogati, vix ita bene respondissent. T. III.

Déposition de J. Tiphaine, p. 48. Quod nullus est ita magnus doctor et subtilis, si esset interrogatus per tantos dominos, et in tanta comitiva, sicut erat ipsa Johanna, quin fuisset bene perplexus. Déposition de Jean Monnet, p. 63.

Jean Lefèvre, p. 176, etc.

De

(76) T. II. Procès de réhabilit. 1re déposition de Massieu, p. 17. Dit que ladicte Jehanne n'eut oncques aucuns conseils. - Confirmé par Taquel, p. 317.-P. Bouchier, p. 322, — de Grouchet, p. 359, Pierre Miget, p. 361, etc. 2o déposition de Massieu, p. 334. Ipsa Johanna petiit habere consilium; cui responsum est quod non haberet.

(77) T. II. Procès de réhabilit. 1re déposition de Massieu, p. 16. Et t. III, déposition de Boisguillaume, p. 162. Ipse de Estiveto erat promotor; et erat malus homo, quærens semper calumniare notarios; et eidem Johannæ plures injurias inferebat, eam vocando Paillardam, ordure....

(78) T. II. Procès de réhabilit. Déposition de Pierre Miget, p. 301. Dire tractabatur. Confirmé par Manchon, p. 298. Boiguillaume, t. III, p. 161. Ladvenu, p. 167, etc. T. II. Déposition de Nicolas Taquel, p. 318. Quod Anglici de nocte, in absentia judicum, conturbabant eam, dicendo aliquando quod moreretur, aliquando quod expediretur.

-

de

(79) Sur le rôle infâme de Loyseleur, voir les dépositions de Manchon, t. II, p. 10, de Houppeville, p. 327, Massieu, p. 330. — T. III. 4o déposition de Manchon, p. 140, de Boisguillaume, p. 162, etc.

CHAPITRE IX.

(1) T. I. Procès de condamn. p. 194. Audience du lundi 26 mars, et audiences du 27 et du 28; de la p. 195 à la p. 323.

(2) Procès de condamn., p. 200-201.-Nous traduisons presque littéralement l'allocution de l'évêque. Nous donnons textuellement la réponse de Jeanne.

(3) T. 1. Procès de condamn. Acte d'accusation, p. 204208. Art. 1er...Et quoad hoc, etiam in personam laicam, cujuscumque status, sexus, qualitatis aut præeminentiæ existat, estis judices competentes censendi, tenendi et reputandi. Art. 2. Quod dicta rea quamplura sortilegia et superstitiones fecit, composuit, miscuit et ordinavit ; divinata est et se permisit adorari; dæmones ac malignos spiritus invocavit, cum iis pacta iniit, fecit et habuit. —Art. 3. In plures diversos atque pessimos errores incidit, hæreticam pravitatem sentientes... protulit nonnullas propositiones falsas, mendosas, scandalosas, sacrilegas, contra bonos mores, et piarum aurium offensivas.

(4) T. I. Acte d'accusation. p. 208-213. Art. 4. In juven

tute non fuit edocta nec instructa in credulitate, nec primitivis fidei; sed per aliquas vetulas mulieres assuefacta et imbuta ad utendum sortilegiis divinationibus et aliis superstitiosis operibus, sive magicis artibus... In judicio confessa est quod, usque ad hoc tempus, nescivit an Fata (fées) essent mali spiritus.....· Art. 6. Solita erat frequentare fontem et arborem, et sæpius nocte; interdum de die, maxime horis quibus in ecclesia celebratur divinum officium, ut sola esset; dicendo et cantando certas cantiones et carmina cum certis invocationibus, sortilegiis et aliis maleficiis... Art. 7. Consuevit portare mandragoram in sinu suo, sperans, per medium illius, habere prosperam fortunam in divitiis et rebus temporalibus.

(5) T. 1. Acte d'accusation, p. 214-220. Art. 8. Johanna, circa vicesimum annum ætatis ejus, propria voluntate, et absque licentia patris et matris, transivit ad villam de Novocastro; et ibidem servivit, per aliqua tempora, cuidam mulieri hospitæ, nuncupatæ Larousse, ubi morantur continue juvenes plures, mulieres incontinentes, et etiam hospitantur, ut plurimum, gentes guerræ. Ibi didicit usum equitandi, et habere notitiam armorum. Art. 9. Dicta Johanna, exsistens in dicto servitio, traxit in causam coram officiali Tullensi, causa matrimonii, quemdam juvenem, qui, sciens eam conversatam esse cum dictis mulieribus, renuens eam desponsare, recessit, pendente causa.. Art. 11. Johanna, habita familiaritate Roberti, dixit ei « quod ipsa habitura erat tres filios, quorum primus esset Papa, secundus Imperator, et tertius Rex. » Qui quidem capitaneus dixit ergo: Ego vellem tibi facere unum. Cui ipsa respondit : « Gentil Robert, nennil, nennil; il n'est pas temps: le Saint-Esprit y ouvrera. »

(6) T. I. Acte d'accusation. Art. 19 et 20, p. 234-239. Ipsa, dæmones consulendo, misit quæsitum quemdam ensem, quem malitiose, fraudulenter, abscondit in ecclesia beatæ Katharinæ de Fierbois, et super co fecit multas exsecrationes et conjurationes. Ipsa sortem posuit in annulo, vexillo, et certis

peciis telæ ac panoncellis, quos deportare et a suis deportari facere solebat. Art. 58, p. 300. Ipsa posuit vexillum in ecclesia Remensi, juxta altare, volens ipsum ab aliis singulariter honorari, per ejus superbiam et inanem gloriam. Fecit depingi arma sua... Quæ videntur ad fastum et vanitatem, et non ad religionem vel pietatem pertinere. - Art. 13, p. 223-24.. Usa est omnibus vestibus et cultibus, quæ homines dissolutissimi sibi solent assumere; capta enim fuit in una heuqua aurea, undique aperta.

(7) T. I. Acte d'accusation. Art. 55, p. 294. Abusa est revelationibus, convertens eas ad lucrum temporale et quæstum; sibi acquisivit magnam copiam divitiarum, ac etiam pro fratribus et parentibus magnos redditus temporales; in hoe imitando falsos prophetas, mendacia sua Deo attribuentes.

(8) T. I. Acte d'accusation. Art. 53-54, p. 292-293. Ipsa, contra præcepta Dei et sanctorum, assumpsit sibi superbe dominationem in et supra viros... Inverecunde incessit cum viris, recusans habere consortia aut obsequia mulierum, sed tantum virorum... quod nunquam de aliqua muliere pudica et devota visum est vel auditum. Art. 18, p. 233. Semper incitavit ad occisionem et effusionem sanguinis humani. Art. 25, p. 243. Asseruit se fuisse missam ex parte Dei ad ea, quæ ad viam facti et sanguinis humani effusionem omnino tendunt; quod omni piæ menti horrendum est et abominabile.

(9) T'. I. Acte d'accusation. Art. 35, p. 257. Sė jactavit se discernere scire quos homines plus diligit Deus aut odit. Art. 63, p. 318. Non veretur maledictiones in totam unam gentem proferre; quod ostendit ipsam regi et gubernari in agendis suis per malos spiritus.

(19) T. 1. Acte d'accusation. Art. 49, 50, p. 276-279. Suæ soli phantasiæ innixa, venerata est spiritus, cum nesciret an essent boni... qui cultus et venerationes videntur ad idolatriam pertinere. Quotidie spiritus invocat, eosdem consulens de agen