Imágenes de páginas
PDF
EPUB

PROCÈS

DE CONDAMNATION.

[CAUSE EXPOSITIO ET PRÆPARATORIA.]

IN NOMINE DOMINI, AMEN.

Incipit processus in causa fidei contra quondam quamdam mulierem, Johannam, vulgariter dictam la Pucelle.

UNIVERSIS præsentes litteras seu præsens publicum instrumentum inspecturis, PETRUS (1), miseratione

(1) Pierre Cauchon, docteur en théologie, maître ès-arts, licencié en droit canon, conseiller du roi d'Angleterre, évêque de Beauvais in partibus, depuis que cette ville était rentrée sous l'obéissance de Charles VII. Né à Reims, d'une famille bourgeoise récemment anoblie, il était arrivé à l'influence politique par les honneurs universitaires. Georges Chastellain l'appelle « ung grand et solennel clerc », éloge suffisamment justifié par les suffrages de l'Université de Paris, qui l'appela aux fonctions de recteur, et l'employa dans les négociations les plus importantes, du vivant de Charles VI. En dernier lieu, il était devenu conservateur des priviléges de ce corps illustre. Duboulai (Historia Universit. Paris., t. V, p. 912) ne craint pas de le représenter comme un homme magnifique et bienfaisant; la correspondance de Nicolas de Clemangis est pleine de ses louanges; enfin, le duc de Bourgogne Philippe-le-Bon lui portait tant d'affection, qu'après avoir obtenu pour lui l'évêché de Beauvais, il lui fit l'honneur de l'accompagner à sa prise de possession. Depuis qu'il se fut retiré à Rouen, il devint l'âme damnée des princes de Lancastre, qui exploitèrent à leur profit son ambition désordonnée et son ressentiment contre Charles VII. Ils se firent payer par sa complaisance dans l'affaire de la Pucelle l'expectative qu'ils lui avaient donnée de l'archevêché de Rouen alors en vacance. La promesse qu'il avait reçue d'eux est consta

divina Belvacensis episcopus, et frater JOHANNES MAGISTRI (1), ordinis Fratrum Prædicatorum, a magnæ religionis atque circumspectionis viro, magistro Johanne Graverent (2), in sacra pagina professore eximio ejusdem ordinis, Inquisitore fidei et hereticæ pravitatis in toto regno Franciæ, auctoritate apostolica deputato, in dioecesi Rothomagensi, et specialiter quoad præsentem processum per eumdem dominum Inquisitorem, deputatus et commissus, salutem in auctore et consummatore fidei, Domino nostro Jhesu Christo. Placuit supernæ providentiæ, mulierem quamdam, Johannam nomine, que vulgo Puella nuncupatur,

tée par les publications récentes de sir Harris Nicolas (Proceedings and ordinances of the privy Council of England. London, 1835). On lit au tome IV de ce recueil, p. 10, une délibération du 15 décembre 1429, conçue en ces termes: Item concordatum est quod fiant litteræ sub privato sigillo directæ domino summo pontifici pro translatione domini Petri Cauchon, episcopi Belvacensis, ad ecclesiam metropoliticam Rothomagensem, cui nuper præerat dominus cardinalis tituli Sancti Laurentii in Lucina, nunc de eadem ecclesia Rothomagensi ad ecclesiam Bisuntinensem, per sedem apostolicam translatus. Malgré cette puissante recommandation, le prélat favori n'arriva pas au siége qu'il convoitait. On l'en dédommagea en 1432 par l'évêché de Lisieux qu'il garda jusqu'à sa mort, arrivée subitement le 18 octobre 1442, pendant qu'on lui faisait sa toilette.

(1) Jean Lemaître, bachelier en théologie, prieur du couvent des Dominicains de Saint-Jacques de Rouen, nommé vice-inquisiteur dans son diocèse par commission du 21 août 1424. Ce personnage n'est connu que par le rôle qu'il a joué dans le procès. Il a siégé comme juge, seulement à partir du 13 mars, et sur un ordre formel du vice-gérant de l'Inquisition. Il a disparu depuis sans qu'on ait pu savoir ce qu'il était devenu.

(2) Jean Graverent, dominicain, professeur de théologie. Il avait succédé dans l'office de grand-inquisiteur de France, à un certain Jacques de Suzay, qu'on trouve nommé à l'année 1422, dans l'Histoire de l'Université de Paris (DUBOULAI, t. V, p. 323). Le lieu ordinaire de sa résidence était Paris. Absent de cette ville au moment du procès, il y était de retour quelques semaines après le supplice de la Pucelle, car il prêcha contre sa mémoire dans l'église de Saint-Martin-des-Champs, le 4 juillet 1431. (Journal d'un Bourgeois de Paris.) Il n'est plus question de lui dans le procès de révision.

intra terminos ac limites dioecesis et jurisdictionis nostræ, episcopi prædicti, per inclitos militares viros capi et deprehendi. Fama vero jam multis in locis percrebuerat mulierem ipsam illius honestatis que muliebrem sexum decet, prorsus immemorem, abruptis verecundiæ frenis, totius foeminei pudoris oblitam, deformes habitus virili sexui congruos, mira et monstruosa deformitate gerere; atque insuper, sua præsumptio in hoc usque evasisse ferebatur, ut præter et contra fidem catholicam, in læsionem articulorum ejusdem orthodoxæ fidei, plurima peragere, dicere et disseminare auderet. Quibus in rebus, tum in nostra præfata dioecesi, tum in cæteris plerisque locis regni hujus, non mediocriter deliquisse dicebatur. Quæ dum almæ Universitati studii Parisiensis et fratri Martino Billormi (1), vicario generali præfati domini Inquisitoris hereticæ pravitatis, innotuissent, continuo illustrissimum principem dominum Burgundiæ ducem (2), atque inclitum dominum Johannem de Luxemburgo (3), militem, quorum ditioni et potestati præfata mulier eo tempore subjiciebatur, instantius requisiverunt, adjecta summatione, sub poenis juris, per vicarium jam nominatum (4), ut mulierem ipsam,

(1) Martin Bellorme (?), dominicain, vice-gérant du grand-inquisiteur, personnage tout à fait inconnu. On verra par l'un des actes du procès qu'il était professeur de théologie, et qu'il résidait à Coutances lors du jugement.

(2) Philippe-le-Bon.

(3) Jean de Luxembourg, seigneur de Beaurevoir et de Choques, neveu du connétable Waleran de Luxembourg, capitaine de routiers, entre les mains duquel se trouvait la Pucelle, parce qu'elle avait été faite prisonnière par un homme de sa compagnie. Il fut depuis comte de Ligny et de Guise, et chevalier de la Toison d'or. On n'a jamais pu le détacher du parti anglais. Il est mort en 1441, refusant de reconnaître le traité d'Arras. (MONSTRELET, l. 11, ch. 252.)

(4) Ici se termine la première page du Ms. 5965 de la Bibliothèque

sicut præmittitur, diffamatam et de hæresi suspectam, nobis tanquam ordinario judici, redderent atque expedirent. Nos vero episcopus prædictus, prout pastorali nostro incumbit officio, desiderantes exaltationi ac promotioni fidei christianæ totis viribus intendere; super rebus tantopere divulgatis, inquisitionem debitam explere optavimus, et, veluti jus atque ratio suaderent, ad ea quæ nobis ulterius incumbere viderentur, cum maturo procedere consilio. Cujus rei gratia, præfatum principem antedictumque dominum Johannem etiam requisivimus, et sub poenis juris, ut nostræ jurisdictioni spirituali mulierem sæpe dictam remitterent judicandam; eosdemque nihilominus serenissimus et christianissimus princeps, dominus noster Francorum et Angliæ rex (1), ad eumdem finem requisivit. Tandem inclitissimus ipse dominus dux Burgundiæ et præfatus dominus Johannes de Luxemburgo, requisitionibus antedictis benigne acquiescentes et catholicis mentibus cupientes expleri quæ in fidei augmentum accommoda viderentur, mulierem ipsam eidem domino nostro regi ac ejus commissis reddiderunt et expediverunt. Deinceps vero regia provi

Royale. Au bas du feuillet est écrite l'attestation du greffier expéditionnaire. Voici en quels termes elle est conçue: Ego vero Guillermus Colles, alias Boscguillaume, presbyter Rothomagensis diœcesis, publicus auctoritate apostolica, et in venerabili curia archiepiscopali Rothomagensi, notarius, ac in hac materia cum aliis scriba juratus, affirmo collationem præsentis processus septies viginti et octodecim folia continentem, debite fuisse factam cum registro originali præsentis causa. Idcirco singula folia manu propria signavi, et cum dictis notariis in fine subscripsi, hic me manu propria subscribens. BoscGUILLAUME. Cette attestation est rappelée au bas du recto de chaque feuillet par la formule : Affirmo ut supra BOSCGUILLAUME.

(1) Henri VI, roi mineur d'Angleterre et de France, sous la tutelle de ses oncles les ducs de Glocester et de Bedford.

dentia, in favorem fidei orthodoxæ totis accensa desideriis, nobis episcopo prædicto hanc mulierem tradidit, ut de factis et dictis ejus ad plenum inquireremus, conformiter et secundum ecclesiasticas sanctiones ulterius processuri. Quibus sic peractis, egregium et celebre Capitulum ecclesiæ Rothomagensis, sede archiepiscopali vacante, administrationem omnimodæ jurisditionis spiritualis obtinens, rogavimus ut nobis territorium in hac urbe Rothomagensi, hujus processus deducendi gratia, commodarent; quod liberaliter et gratiose concesserunt. Sed priusquam adversus ipsam mulierem processum ulteriorem intentaremus, grandem et maturam deliberationem cum litteratis et peritis in jure divino et humano, quorum in hac civitate Rothomagensi, Dei gratia, copiosus numerus erat, recipere duximus.

IX. Januarii M. CCCC. xxx. — Prima dies hujus processus.

[ocr errors]

Atque die martis, nona mensis januarii, anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo, secundum ritum et computationem Ecclesiæ Gallicanæ (1), indictione nona, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini Martini, divina Providentia papæ quinti, anno decimo quarto, in domo Consilii Regii prope castrum Rothomagense, nos episcopus prædictus, doctores et magistros fecimus convocari, videlicet dominos Ægidium (2) Sanctæ Trinitatis Fiscampnensis, in sacra pagina, Nicolaum de Geme

(1) C'est-à-dire suivant l'ancien style, dans lequel l'année commençait à Pâques. La date énoncée répond au 9 janvier 1431 du comput moderne. (2) Gilles de Duremort, docteur en théologie, conseiller du roi d'Angleterre, abbé de Fécamp. Il mourut évêque de Coutances en 1444.

« AnteriorContinuar »