notarius, et in ea testium examinator deputatus, præmissis omnibus et singulis, dum sic, ut præmittitur, per dictos dominos advocatos dicerentur et fierent, loco, die et hora prædictis, præsens fui cum testibus prædictis; eaque sic fieri et deliberari vidi et audivi et in notam recepi. Ideo huic præsenti publico instrumento manu mea scripto, signum meum solitum apposui, me hic subscribendo, requisitus et rogatus in testimonium veritatis præmissorum. » Sic signatum : « G. LE

CRAS. >>

Reverendus in Christo pater dominus Philibertus (1) episcopus Constantiensis, deliberavit in hunc modum :

<< Reverendo in Christo patri et domino, domino Petro, Dei gratia Belvacensi episcopo, domino meo carissimo. Reverende in Christo pater et domine, cordiali recommendatione præmissa, litteras paternitatis vestræ reverendæ ad hanc civitatem, me absente, delatas recepi, una cum quodam quaterno (2), confessionem et assertiones cujusdam foeminæ in XII articulos divisas, [continente], signisque manualibus trium notariorum sigilloque regio signato. Et, prout perpendere ex iisdem articulis valui, fœmina prædicta asserit angelos Michaelem et Gabrielem cum multitudine angelorum, sanctasque Katharinam et Margaretam sibi apparuisse, et quandoque apud arborem

(1) Philibert de Montjeu, noble bourguignon, d'abord chanoine d'Amiens, puis élevé au siége de Coutances par la protection du duc de Bedford. A la fin de l'année 1431, il quitta son diocèse pour se rendre au concile de Bâle, et ne revint plus en France, la mort l'ayant surpris dans une ambassade qu'il accomplissait en Bohême (20 juin 1439. Gallia christiana, t. XI, col. 891). (2) Pour quaternione.

fatalem; et ipsas Sanctas corporaliter tetigisse; ipsamque confortasse, et allocutam fuisse et frequenter, eisdemque Sanctis virginitatem se servaturam promisisse; dictasque Sanctas eidem foeminæ de mandato Dei dixisse quod ad certum principem accederet, et quod ejus auxilio magnum dominium recuperaret; etiam quod habitum viri assumeret et portaret, quem assumpsit et portat; quod dictum principem adiit, Michaele angelorumque multitudine et dictis sanctis eam associantibus, corona pretiosissima per angelum eidem regi data ; quodque ex revelatione scit se de carceribus evasuram, et Gallicos facturos in ejus societate pulchrius factum quod unquam in tota christianitate factum fuit; et quod, si in habitu viri esset cum Gallicis, sicut erat ante suam captionem, hoc esset unum de maximis bonis quod evenire posset toti regno Franciæ; et ab eo arma cum exercitu reciperet; ac etiam litteras mandatorias pluries fecit et in quibus, [cum] JHESUS aut MARIA, vel signum crucis inserebatur, uolebat fieri quod mandabatur per eam; in aliis sub comminatione mortis præcipiebat, si quæ mandabat; quodque se præcipitavit de turri contra prohibitionem sanctarum Katharinæ et Margaretæ, quod fuit magnum peccatum, sed tamen per confessionem dimissum; et hoc scit ex revelatione; se tamen præcipitavit malens mori quam esse in manibus inimicorum et videre destructionem villæ Compendii; et quod mallet mori et communione sacra carere, quam habitum viri dimittere; quodque nullum peccatum mortale se commisisse credit, scitque se certam esse de salute animæ suæ ac si jam esset in regno coelorum; quodque de quibusdam mere contigentibus, certam habet

notitiam ac si ea actu videret; et insuper scit, ut asserit, et per revelationem dictarum Sanctarum, quod Deus diligit quosdam viatores, certos et nominatos, plus quam ipsam; et præterea, asserit dictis angelis et sanctis Katharinæ et Margaretæ reverentiam exhibuisse, caput discooperiendo, genua flectendo et terram qua gradiebantur osculando; quodque securam et certam se dicit quod dictæ revelationes a Deo procedunt, et hoc firmiter credit sicut credit fidem catholicam, et quod Dominus noster Jhesus passus est pro salute nostra ; et quod, si Ecclesia vellet quod aliquid faceret contra præceptum sibi factum, non faceret illud pro quacumque re, imo ei esset impossibile; et bene scit quod ea quæ in hoc processu continentur, a Deo veniunt; neque de his se vult referre ad determinationem Ecclesiæ militantis aut quemcumque hominem, sed ad Deum cujus præcepta præcipue, quoad materiam revelationum, faciet. Et hæc sunt quæ taliter qualiter, reverende pater, elicere valui ex jam dictis articulis extractis ex processu originali, juridice, ut existimo, facto; cum reverendam vestram paternitatem tamque doctos et expertos dominos et magistros, per eamdem in hac materia accitos, a tramite veritatis, præsertim in hac materia, deviasse usquequaque non sit præsumendum. Et licet, post doctissimam exactissimamque hujus rei deductionem, quidquam per me validum aut præmeditatum in hac materia explicari non valeat, quod minus male sentio super his, eidem paternitati vestræ reverendæ exigenti et mandanti, coactus reserabo; qualificatione cujuslibet assertionis omissa, ne videar Minervam velle docere. Profecto, reverende pater, foeminam hujus

modi existimo habere spiritum subtilem, ad malum pronum, diabolico instinctu agitatum, Spiritusque Sancti gratia vacuum. In ipsa enim duo signa illa quæ, teste beato Gregorio, gratia Spiritus Sancti personam repletam testantur, videlicet, virtutem et humilitatem, nullatenus concurrere manifestum est, si debita consideratione dicta ejusdem mulieris attendantur. Quinimo et ejus assertiones (salvo semper meliori judicio), videntur quædam contrariæ catholicæ fidei, et hæreticæ aut saltem de hæresi vehementer suspectæ; et hæ et aliæ vanæ, superstitiosæ, scandalosæ, pacis reique publicæ turbativæ, multipliciterque et forsitan plus quam exprimi valeat, offensivæ et periculosæ. Quæ quidem assertiones, oculis conniventibus, absque justitiæ remedio opportano dissimulandæ aut prætermittendæ, nec earum, prout justitia suadet, exsecutio protelanda esse videntur; licet nonnulli ad aliud judicium forsitan, discussionem et decisionem hujus causæ remittendas opinarentur. Quæ quidem foemina, etiamsi revocandas assertiones revocare voluerit, sub fida tutela conservanda videretur, donec, prout opus est, de ejusdem correctione et emendatione sufficienter apparuerit. Sin autem revocare quæ sunt revocanda voluerit, videtur de ea esse faciendum ut de pertinaci contra fidem faciendum fore constat; semper salvo judicio meliori. Et hæc sunt, reverende pater et domine, quæ, cum omni emendatione meliori in hac materia, mihi ad præsens occurrunt dicenda. Paratus ad exsequenda quæque grata eidem vestræ paternitati reverendæ, quam votive et feliciter conservare dignetur Altissimus. Scriptum Constantiis, quinta die maii. Ejusdem paternitatis vestræ reve

rendæ suus in omnibus, PHILIBERTUS, episcopus Constantiensis. » Sic signatum : « SAINTIGNY.>>

Reverendus in Christo pater dominus episcopus Lexoviensis, deliberavit in hunc modum :

« Reverendo in Christo patri ac domino, domino Petro, Dei et apostolicæ sedis gratia, episcopo Belvacencensi, ac magnæ circumspectionis et scientiæ viro magistro Johanni Magistri, domini Inquisitoris hæreticæ pravitatis vicario, Zanonus (1) eadem gratia episcopus Lexoviensis, salutem in Domino; et requisitionibus vestris libenti animo acquiescere. Vestras missivas litteras, reverende pater et domine, cum nonnullis confessatis assertionibus in processu cujusdam fœeminæ, quam Puellam vulgus appellat, in forma articulorum in codice papyri redactis, nuper facto, ex parte vestra mihi transmissas, non minus animi puritate quam qua decuit reverentia noveritis me recepisse. Quibus visis, mature consideratis et examinatis, eosdem articulos una cum judicio seu opinione mea, in his sub signeto meo, vobis remitto interclusos. Datum Lexoviis, die xIIII. mensis maii, anno Domini millesimo cccc. XXXI. >> Sic signatum : «ANGLICI. »>

Quanquam, reverende pater, difficillimum sit certum stabilire judicium in materia apparitionum et revelationum, contenta in articulis, mihi per paterninitatem vestram, sub signis authenticis certorum notariorum transmissis, cum, juxta Apostoli senten

(1) Zano di Castiglione, Milanais, arrivé au siége de Lisieux par la renonciation du cardinal Branda, son oncle, à qui le pape Martin V avait donné cet évéché en commande. Zano fut installé le 27 avril 1424. Dès le 28 janvier 1430, il obtint l'expectative de l'évêché de Bayeux, auquel il fut transféré en 1432. (Gallia christiana, t. XI, col. 793.)